Sobre os sete textos de Aristóteles (2008-09)

A CIUG propón sete textos deste autor, de desigual condición. Incluímos aquí algúns comentarios co fin de facilitar a súa preparación de cara á PAAU. Iremos numerando os textos:

1. O primeiro é da "Física", é breve e trata dos entes do mundo sublunar. Di que nos entes físicos ou naturais ( catro elementos, cousas naturais non vivas, seres vivos) a natureza é principio de movemento e repouso (xa sabes: potencia acto, materia, forma, "telos" inmanente..). A éstes Aristóteles opón os entes artificiais (camas, barcos, etc.).
2. Outro da "Física": trata das catro causas. No parágrafo I podes ler: "(...) as causas (...) xeración e a destrución e con todo cambio natural". No parágrafo II, vemos: (a) causa material ou materia; (b) causa formal ou forma; (c) causa axente ou eficiente ou motora ou motor; (d) causa final ("telos"). Este texto, recortado dun xeito non moi distinto, o temos incluído no noso Tema 2.
3. Tamén da "Física", pero cunha traducción que pode despistar. No parágrafo I di que se a natureza é principio de movemento e repouso, debemos saber qué é movemento. Ao comezo do II o di: "a actualidade do potencial" (acto do que é en potencia). A continuación fala dos catro tipos de movemento: o sustancial e o accidental, que á súa vez subdivídese en tres (cualitativo, cuantitativo e local). O que pasa é que no texto aparecen nesta extraña orde: cualitativo ("alteración"), cuantitativo ("aumentar", "diminuír"), sustancial ("a xénese e a destrución") e local ("translación"). Como antes, temos este texto incluído no noso Tema 2, pero recortado dun xeito algo diferente. E desde logo con outra traducción, naturalmente.
4. É da "Ética a Nicómaco" (lembra que para Aristóteles a ética está incluída na política), e consta de tres parágrafos numerados como 1, 2 e 4. O nº1 é o de menor interese, e ven dicir que cada arte, investigación, acción ou elección tende a algún ben. Como hai moitas accións, artes, ciencias, tamén hai moitos fins. E os fins das principais son preferibles ás das subordinadas. O nº2 xa fala da política: se hai un fin dos nosos actos que queiramos por si mesmo, ése sería o mellor. Polo que é fundamental para a nosa vida coñecelo. E por tanto coñecer tamén a que ciencia ou facultade corresponde: a política ( a retórica, a extratexia e a economía dependen dela). E como o fin ("telos") do individuo e o da cidade son o mesmo, será máis grande o desta. Finalmente, o nº4, que é o que leva máis dentro de si, di que o ben ao que tende a política é a felicidade (benestar, "eudaimonía"), vivir e obrar ben. Pero non hai acordo entre as persoas respecto a qué é a felicidade. "Pero algúns cren que ademais de toda esta abundancia de bens, hai outro que existe de seu e que é a causa de que todos aqueles sexan bens". Sinala despois que hai que comezar polas cousas máis fáciles de coñecer para nós, e que, polo tanto, sobre a política o home debe guiarse polos costumes. E partindo dese punto, poderá dar despois cos princios.
5. Outro da mesma obra: a felicidade é o mellor, pero para saber e qué consiste hai que saber cal é a función (natural) do home; a propia ou específica del. E non pode ser nin vivir a secas, nin ter alma vexetativa, nin a sensitiva, pois todo iso o comparte con moitos seres vivos. Así que ten que ser o relacionado coa alma racional ("logos": razón, palabra). Polo tanto, a actividade propia do home é a da alma conforme á razón, e o seu ben, a que é de acordo coa virtude, ou virtudes. Tamén temos un texto no noso Tema 2 que é unha parte deste.
   
6. Tamén da mesma obra. Comeza distinguindo entre virtude intelectual ("dianoiética") e virtude ética. Cando di que esta palabra (en grego) ten relación coa palabra "costume" é porque en grego "ethos" significa costume, morada, hábito, e de aí "ética" (en latín, de "mos", costume, ven "moral"). Logo engade que as virtudes non son por natureza, senón que se adquiren e exercitan practicando a xustiza, a moderación, etc. Di que é como pasa nas cidades, onde os lexisladores ensinan aos cidadáns certos costumes. Ou sexa, os modos de ser (valente, xusto, sincero...) nacen de actuacións semellantes (actuar con valentía con frecuencia, ou con xustiza, ou con sinceridade...). Logo, nun segundo punto de dous parágrafos, no primeiro deles advirte que esta obra ("Ética a Nicómaco") non é teórica: non se busca saber qué é a virtude, en abstracto, senón ser virtuosos para ser felices, polo que hai que investigar cómo debemos actuar. E no segundo parágrafo fálase da virtude como termo medio entre o exceso e o defecto. Este fragmento tamén o temos no noso Tema 2, pero cunha traducción distinta.
7. O derradeiro é da "Política", e consta de dous puntos. No I di que toda comunidade (hai varias: a maior sería a "pólis" pois Aristóteles pensa como grego) apunta ao ben máis importante, que é o da cidade-estado. No II aclara que a comunidade perfecta é a cidade porque é a única que alcanza a autosuficiencia, a que permite vivir ben (felicidade). Polo que o resto de comunidades ( familia, aldea) teñen na polis o seu fin. Despois define ao home como "zoon logikón" (social, político por natureza), e distingue a vida gregaria dos animais e a súa utilización da simple "voz" ("phoné") para comunicar pracer/dor, da vida social-política dos homes baseada na "palabra" ("lógos"), que permite distinguir o ben do mal, o xusto do inxusto, e de aí que sexa posible a vida social-política. Termina aclarando unha vez máis por que a cidade está por enriba da familia ou de calquera outra comunidade. Un fragmento deste texto, o que fala da vida social e a palabra, o temos no noso Tema 2 tamén.